Rok Kozy, Rok Smoka – noworoczne warsztaty międzykulturowe według chińskiego kalendarza

Grupa docelowa: dzieci (możliwość dostosowania do potrzeb różnych grup wiekowych: przedszkolnej, wczesnoszkolnej, szkolnej) lub grupy rodzinne (udział w zajęciach dzieci wraz z rodzicami i/lub opiekunami).
Pilotaż warsztatów był prowadzony w  wielokulturowych grupach  przedszkolnych.

Czas przygotowania: 4-5 godzin (w zależności od znajomości tematu i decyzji o zaangażowaniu informatorów kulturowych).

Czas realizacji: ok. 1,5-3 godziny (zależnie od złożoności scenariusza, np. z poczęstunkiem czy bez).

Cel bezpośredni:

• zapoznanie osób uczestniczących ze zwyczajami i tradycjami związanymi z obchodami Nowego Roku w innej kulturze niż polska.

Cele pośrednie:

• uświadamianie, że poszczególne święta obchodzone są w różnych kulturach i religiach nie tylko w odmienny sposób, lecz także w innym czasie; pokazanie różnych kalendarzy, jakimi posługują się ludzie,
• budowanie postawy otwartości i ciekawości,
• zmniejszanie etnocentryzmu.

Metoda: opis kolejnych kroków do wykonania    

Scenariusz ten pokazuje, w jaki sposób włączyć nową – znaczącą dla wielu kultur – datę w kalendarz obchodów świąt w bibliotece. To propozycja dla tych bibliotek, które szukają pomysłu na ciekawe i niesztampowe działania kierowane do wszystkich użytkowników. Działanie to szczególnie rekomendujemy w tych bibliotekach, gdzie społeczność lokalną i/lub społeczność użytkowników biblioteki tworzą osoby z innych kultur niż polska, obchodzące Nowy Rok w innych terminach lub w odmienny sposób.

Schemat przygotowania wydarzenia wpisuje się w schemat planowania całorocznego programu działań bibliotecznych według kalendarza wielokulturowego przedstawiony w scenariuszu Wielokulturowy kalendarz biblioteki: Włącz różnorodność przez cały rok! autorstwa Mai Branki.

Krok 1. Idea różnych kalendarzy (np. księżycowego, słonecznego, księżycowo-słonecznego) i różnych terminów Nowego Roku

W różnych kulturach i religiach obowiązują alternatywne wobec gregoriańskiego kalendarze. W kalendarzach tych nie tylko możemy znaleźć inne, czasem nieznane nam święta, lecz także zauważyć, że Nowy Rok bywa obchodzony w innym dniu niż do tego przywykliśmy, stosując własny kalendarz. Zorganizowanie obchodów Nowego Roku kilka razy w roku, zgodnie z różnymi kalendarzami, może skutecznie otwierać na różnorodność i niwelować etnocentryczny, naznaczony własną kulturą sposób myślenia o świecie. Przykładem takich obchodów może być Chiński Nowy Rok.

Chiński Nowy Rok przypada w pierwszych miesiącach polskiego kalendarza (między styczniem a marcem – data jest ruchoma, gdyż kalendarz opiera się na precyzyjnej obserwacji wysokości słońca oraz faz księżyca). Chiński kalendarz składa się z cykli reprezentowanych m.in. przez liczbę 12. Stąd w chińskim horoskopie 12 zwierząt. Poszczególne znaki zodiaku są przyporządkowane do roczników i są opiekunami tych osób, które w danym roku przyszły na świat. Obecnie trwa rok owcy/kozy (od 19 lutego 2015 do 7 lutego 2016 według kalendarza gregoriańskiego), następne lata będą obchodzone jako lata: małpy, koguta, psa, świni, szczura, bawołu, tygrysa, królika i smoka.

Krok 2. Potrzeby środowiska 

W miarę swoich możliwości sprawdź, czy wśród użytkowników biblioteki są osoby obchodzące Nowy Rok w inny sposób lub w innym terminie niż ludzie z kultury dominującej. Możesz na początku lub pod koniec roku zawiesić w bibliotece skrzynkę i poprosić o wrzucanie do niej kartek z datami i nazwami ważnych dla użytkowników świąt i dni kalendarza. Taka pośrednia metoda pozwoli ci zbadać środowisko lokalne we wrażliwy kulturowo i dyskretny sposób. Ludzie pytani wprost o religię czy pochodzenie mogą czuć się niezręcznie, pamiętajmy też, że nie mają obowiązku odpowiadać na takie pytania. Ustawa o mniejszościach etnicznych i narodowych gwarantuje każdej osobie z mniejszości prawo do swobodnej decyzji o traktowaniu jej jako przynależnej bądź nienależącej do mniejszości i nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawnienia swojej przynależności do mniejszości, swojego pochodzenia, języka, religii. Co prawda przepisy regulują tę kwestię tylko w stosunku do ustawowo wyróżnionych mniejszości etnicznych, narodowych i językowych, ale przez analogię mogą być odnoszone do wszystkich grup.

Niezależnie od tego, jakie mniejszości kulturowe obecne są w otoczeniu biblioteki, obchody różnych „Nowych Roków” mogą być organizowane także dla grupy dominującej – w celach edukacyjnych, poznawczych. Z jednej strony czymś naturalnym wydawałoby się zorganizowanie wydarzenia związanego ze świętem charakterystycznym dla zidentyfikowanej mniejszości dla tej właśnie grupy. Z drugiej strony – może być też tak, że przyniesie to efekt stygmatyzujący, a na pewno wyróżniający daną grupę. Osoby w grupach mniejszościowych przyjmują różne strategie – niektórzy, żyjąc w nowym kraju (w kulturze dominującej), w grupie mniejszościowej obchodzą święta obu tradycji (integracja); inni pozostają przy swoich świętach (separacja); a znajdą się też tacy, którzy na tyle zasymilują się z kulturą większości, że będą obchodzić jedynie święta charakterystyczne dla grupy dominującej, czasem wypierając się swoich korzeni. Zorganizowanie wydarzenia wokół święta mniejszościowego dla tych ostatnich nie będzie spełniało tej samej funkcji, co dla dwóch pierwszych grup i może nawet postawić tę ostatnią grupę w niezręcznej, niechcianej sytuacji.

W grupach, w których prowadzony był pilotaż opisywanych warsztatów, uczestniczyło – poza dziećmi polskimi –  kilkoro Wietnamczyków oraz pojedyncze dzieci, których rodzice pochodzili z innych krajów (Białoruś, Ukraina, Etiopia, Szkocja). W pierwszym roku programu wielokulturowego zdecydowano się zorganizować warsztaty z okazji Lunarnego Nowego Roku, bazując na narracji o Chińskim Nowy Roku (Chun Jie). Chiński Nowy Rok z jednej strony podobny jest do wietnamskiego święta z tej samej okazji (Tet), z drugiej strony jednak nieco się od niego różni, co sprawiło, że dla każdego dziecka w grupie wydarzenie to miało wartość poznawczą. Dla wszystkich dzieci, niezależnie od pochodzenia, zajęcia wokół tego święta okazały się bardzo atrakcyjne i uruchomiły pożądane reakcje: dzieci o różnym pochodzeniu zaczęły mówić o swoich tradycjach (przywoływano tradycje prawosławną, etiopską, ale i regionalną – obecną w innych częściach Polski, gdzie mieszkają babcie i dziadkowie części dzieci), odkrywając podobieństwa i różnice. Dzieci o wietnamskim pochodzeniu w bezpiecznych warunkach ujawniały swoją tożsamość na tyle, na ile chciały. Niektóre dzieci wprost mówiły, że u nich święto to obchodzono niegdyś dokładnie tak samo, inne mówiły o tym, że  tak świętują ich dalsze rodziny, np. te w Wietnamie. Były też dzieci, które podkreślały, że to dla nich nowy i bardzo ciekawy temat.

Krok 3. Zasoby i przygotowania

Zanim zaczniesz planować konkretny scenariusz, zastanów się:

• jakie wielokulturowe zasoby masz w swoim otoczeniu: podróżnika, pasjonata zajmującego się tematyką wielokulturowości czy kulturą chińską lub wietnamską, przedstawiciela innej kultury, kogoś, kto jest  blisko związany z daną kulturą (np. jego dzieci wyemigrowały bądź opiekuje się dziećmi w rodzinie wielokulturowej);
• gdzie szukać informacji o święcie: bezpośrednio od informatorów kulturowych (przedstawicieli danej kultury lub osób zawodowo czy hobbystycznie zajmujących się daną kulturą), z literatury przedmiotu i literatury pięknej, z Internetu (informacje o innych źródłach znajdziesz na końcu tego scenariusza oraz na końcu publikacji Wielokulturowa biblioteka).
• gdzie szukać materiałów, przyborów, atrakcyjnych pomocy: zidentyfikuj sklepy internetowe z azjatyckimi wyrobami i jedzeniem, by kupić np. przekąski, pałeczki do jedzenia, dekoracje noworoczne (np. lampiony); znajdź strony internetowe z inspiracjami i materiałami do wydrukowania.

Krok 4. Koncepcja i scenariusz wydarzenia

Koncepcja proponowanego warsztatu została już po części opisana. Warsztat ma z jednej strony przedstawiać tradycje i zwyczaje związane z obchodami Chińskiego Nowego Roku, z drugiej strony – zaktywizować dzieci do szukania podobieństw i różnic nie tylko między polskim i chińskim świętem, lecz także między innymi znanymi im obrzędami. Ma zachęcić je do opowiadania o swoich korzeniach i rodzinnych tradycjach. Warto pomyśleć o zorganizowaniu warsztatu w wersji rodzinnej – rodzice czy opiekunowie mogą pomóc dzieciom rozwijać wątek pochodzenia, odkrywać nieznane im jeszcze aspekty rodzinnych tradycji.

Pilotażowe zajęcia były prowadzone przez przygotowaną do tematu Polkę, po konsultacjach z Chińczykami, z wykorzystaniem autentycznych przedmiotów przywiezionych przez podróżnika z Chin.

Zarys scenariusza – inspiracje

1. PRZYWITANIE I WPROWADZENIE W TEMAT (5 min.)

Pilotażowy warsztat zdecydowano się rozpocząć, opowiadając historię dziewczynki, która urodziła się w Polsce i tu żyje, ale ma babcię, która mieszka daleko od Polski, w Chinach. Osoby uczestniczące otrzymały karton stylizowany na paczkę, która rzekomo przyszła od babci z Chin, a w której znalazły się rekwizyty ważne dla obchodów Nowego Roku w Chinach.

2. TRADYCJE NOWOROCZNE (2 x po 15 min.)

Część A: Osoby uczestniczące wyjmują z paczki przedmioty i zgadują, czym jest dany przedmiot i do czego służy. To etap zdobywania wiedzy połączony z aktywnością ruchową i ćwiczeniem skojarzeń. Dzieci zgadują i szukają trafnych odpowiedzi, na które są ostatecznie naprowadzane przez osobę prowadząca lub informatora kulturowego. Każdy przedmiot (np. lampion, kadzidła, czerwona koperta na symboliczny prezent pieniężny, słodycze noworoczne, pałeczki, znak szczęścia FU) wprowadza w inny aspekt kultury i obchodów święta, wprowadza w jego atmosferę. Przedmioty z paczki powinny w miarę możliwości znaleźć swoje miejsce w przestrzeni sali, np. znak szczęścia FU można zawiesić na drzwiach, w innym miejscu – powiesić lampion.

Część B: Pogłębienie wiedzy o tradycjach – przeczytanie wspólnie z dziećmi książeczki na temat danego święta czy danej kultury (np. opowiadań chińskiego autora o Nowym Roku, z ilustracjami ukazującymi chińską tradycyjną rzeczywistość – publikacje Wydawnictwo Olesiejuk). Można pomyśleć też nad przedstawieniem opowieści w formie teatru cieni, który wywodzi się z kultury chińskiej.

3. NOWOROCZNE DEKORACJE (30 min.)

Zaangażowanie osób uczestniczących w zajęcia plastyczne. Przygotowanie prac służących do udekorowania przestrzeni, takich jak: chiński smok (wyklejanka – kolaż przygotowany w oparciu o szablon smoka do pokolorowania), lampiony z kolorowego papieru (powieszenie całego sznura lampionów), znaki zodiaku i zwierzę-patron danego roku (podczas pilotażowego warsztatu przygotowywaliśmy kozy z talerzy papierowych, papieru i wełny), wiatraczki symbolizujące powiewwiatru przynoszącego szczęście itp. Na koniec – wypełnienie przestrzeni publicznej, wejścia i samej sali bibliotecznej przygotowanymi dekoracjami.

4. NOWOROCZNY TANIEC SMOKA – (15 min.)

Przeprowadzenie prostego układu tanecznego przy chińskiej muzyce. Zarówno na etapie przygotowań, jak i w trakcie zajęć można wykorzystać dostępne na YouTube nagrania tańca smoka. Samego smoka można przygotować wcześniej lub w trakcie warsztatu.

5. POCZĘSTUNEK – (20 min.)

W miarę możliwości warto zaproponować skromny poczęstunek (choćby chipsy krabowe lub słone orzeszki), w trakcie którego osoby uczestniczące będą mogły spróbować posługiwania się pałeczkami (w sklepach internetowych dostępne są pałeczki drewniane w niskich cenach i nieco droższe pałeczki plastikowe do nauki jedzenia pałeczkami – wariant lepszy dla dzieci). Można też przygotować potrawę z długim makaronem – w Chinach spożywa się go w Nowy Rok, jako symbol długiego życia (spaghetti do Włoch przywiózł Marco Polo ze swojej wyprawy do Chin). Innym daniem, które można podać, są pierogi (również polskie) z racji tego, że pierogi – choć obecne w wielu kulturach – mają swój chiński rodowód. To element całego wydarzenia, w który warto ze wszech miar zaangażować wielokulturową społeczność. Jeśli znasz osoby pochodzenia azjatyckiego, zaproś je i zachęć do przygotowania typowych potraw.

6. DALSZE KROKI (5 min.) 

Prezentacja książek opowiadających o temacie (dostępnych w bibliotece lub nie), do dalszych, samodzielnych poszukiwań.

7. POŻEGNANIE I ZADANIE-PREZENT (5 min.)

Każdy na pożegnanie ustala, spod jakiego chińskiego znaku zodiaku jest (na podstawie tabel udostępnianych w Internecie), i otrzymuje wydruk tego znaku w formie kolorowanki (dla dzieci) lub horoskopu (dla starszych dzieci i dorosłych).

Potrzebne materiały i organizacja przestrzeni     

W trakcie warsztatów:

• PRZYWITANIE I WPROWADZENIE W TEMAT: karton stylizowany na paczkę i przedmioty związane z obchodami Nowego Roku w Chinach (np. lampion, kadzidła, czerwona koperta na symboliczny prezent pieniężny, słodycze noworoczne, pałeczki, znak szczęścia FU);
• TRADYCJE NOWOROCZNE: książki tematyczne;
• NOWOROCZNE DEKORACJE: materiały plastyczne, wydruk znaku szczęścia FU;
• NOWOROCZNY TANIEC SMOKA: smok z kartonu, wstążek itp., muzyka i/lub nagrania z YouTube;
• POCZĘSTUNEK: pałeczki, poczęstunek (np. chipsy krabowe, orzeszki, makaron, pierogi);
• ZADANIE-PREZENT: tabela z latami do określania znaku zodiaku, znaki zodiaku do kolorowania i/lub horoskopy.

Przed warsztatami 

• W ramach przygotowania dobrze jest porozwieszać w sali dostępne w Internecie na wolnych licencjach zdjęcia z Chin – najlepiej współczesne, pokazujące zarówno tradycyjne, jak i nowoczesne  oblicze tego kraju.

Po warsztatach

• Powstałe dekoracje (smoki, sznury lampionów, wiatraki, znaki zodiaku) –  uzupełnione o krótkie informacje o Chińskim Nowym Roku i o znaczeniu poszczególnych elementów dekoracji  – warto pozostawić w przestrzeni biblioteki  przez symbolicznie 14 dni (tyle trwają pełne obchody Chińskiego Nowego Roku).
• Można też przygotować małą wystawę literatury związanej z tym tematem. Dzięki temu uwidoczniona zostanie kultura mniejszości, a z materiałów skorzystają też osoby odwiedzające bibliotekę.

Osoba prowadząca    

• Ma w sobie ciekawość, otwartość na nową wiedzę i gotowość do wprowadzenia nowego tematu do działań biblioteki.
• Zapoznała się z podręcznikiem Wielokulturowa biblioteka, a przede wszystkim z rozdziałem 4: Wdrażanie modelu wielokulturowej biblioteki.
• Posiada podstawową wiedzę o Chinach i o wybranych aspektach związanych z obchodami Nowego Roku.

Źródła wiedzy, materiałów i inspiracji     

WPROWADZENIE W EDUKACJĘ MIĘDZYKULTUROWĄ ORAZ DO IDEI WIELOKULTUROWEJ BIBLIOTEKI

• M. Branka, D. Cieślikowska, Wielokulturowa biblioteka, Warszawa 2015
• Webinaria wprowadzające do Ogólnopolskiego kongresu bibliotek: Włącz różnorodność!, dostępne pod adresem: bit.ly/1jPtM95 (kanał: www.youtube.com/bibliotekiorg, playlista: Webinaria z cyklu „Włącz różnorodność!”)
• Scenariusze zamieszczone w publikacji autorstwa Mai Branki (Wielokulturowy kalendarz biblioteki) i Olgi Stobieckiej-Rozmiarek (Jak w domu), przygotowane w ramach realizacji zadania: Ogólnopolski kongres bibliotek „Włącz różnorodność!”
• Edukacja antydyskryminacyjna. Podręcznik trenerski, red. M. Branka, D. Cieślikowska, Kraków 2010.

WIEDZA NT. CHIŃSKIEGO NOWEGO ROKU

• P. Finy, Biała księżniczka i Złoty Smok, Wydawnictwo Namas, 2011
• L. Jian Rok Smoka. Opowiadania, zwyczaje, symbole i święta,  Wydawnictwo Olesiejuk Sp. z o.o., 2013
• S. Tang, Obchodzimy chińskie święta. Zbiór opowiadań i przepisów kulinarnych,  Wydawnictwo Olesiejuk Sp. z o.o., 2013
• S. Tang, Świętowanie chińskiego Nowego Roku, Wydawnictwo Olesiejuk Sp. z o.o., 2013
• Żółty smok. Baśnie chińskie, Praca zbiorowa, Media Rodzina, 2008

INSPIRACJE DO PRAC PLASTYCZNYCH

www.activityvillage.co.uk/chinese-new-year
www.pinterest.com (w wyszukiwarkce wpisać: chinese-new-year lub chinese-new-year-craft)

Rekomendacje   

• Pamiętaj, że odpowiedzialne promowanie wielokulturowości to łączenie i przeplatanie dwóch perspektyw i ścieżek merytorycznych: równości i różnorodności. UNIKAJ ZATEM STEREOTYPÓW, ZBYT POWIERZCHOWNYCH SKOJARZEŃ, WPROWADZAJ NIEOCZYWISTE PRZYKŁADY (np. podczas poczęstunku podaj makaron zamiast ryżu).
• Balansuj między pokazywaniem podobieństw i różnic (chiński smok i wiatraczki; chipsy, ale krabowy smak itp.) – zbyt dużo podobieństw i/lub porównywanie wszystkiego do własnej kultury wzmacnia etnocentryzm, zbyt dużo różnic oddala psychologicznie kulturę, zmniejsza gotowość poznania, wchodzenia w interakcje.
• Pamiętaj, że podobny warsztat – bazując na schemacie scenariusza – możesz zrobić z okazji innych świąt, obchodów Nowego Roku w innych kulturach i religiach. Chiny posłużyły tu z jednej strony za przykład, ale z drugiej strony były świadomym wyborem i odpowiedzią na diagnozę środowiska, w którym prowadzony był pilotażowy warsztat.
• Zapraszaj do przygotowań i uczestnictwa osoby z kultury, której święto chcesz pokazać – być może ich pomysły będą zupełnie inne, wniosą ważną dla nich perspektywę, dzięki czemu warsztat będzie jeszcze bardziej wiarygodny i autentyczny. Nie zakładaj, że osoby te samodzielnie przygotują warsztat/obchody święta. Bycie przedstawicielem kultury nie oznacza automatycznie bycia ekspertem/edukatorem. Stwarzaj możliwości różnych sposobów angażowania się: od przygotowania scenariusza przez przyniesienie gadżetu z danej kultury lub swojej ulubionej potrawy po obecność.
• Zaplanuj promocję wydarzenia we wrażliwy kulturowo sposób – więcej o tym dowiesz się z webinarium „Promocja wrażliwa na wielokulturowość”, dostępnego na YouTube: youtu.be/4t-Hh78-2fA.

Autorka scenariusza: Dominika Cieślikowska

Scenariusz przygotowany w ramach realizacji zadania „Ogólnopolski kongres bibliotek: Włącz różnorodność!”. Propozycja działania do realizacji w bibliotece (i nie tylko).

Dofinansowano ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach programu Kultura – Interwencje 2015. Wkład własny ze środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności – „Wspieranie Programu Rozwoju Bibliotek 2015”.